Nadat we Brazilië hebben geïntroduceerd en gekeken hebben naar één van de wijnregio’s die het dichtst bij de evenaar liggen, gaan we nu onze blik op het zuiden richten. In het uiterste zuiden nabij de Uruguayaanse grens vinden we de overige Braziliaanse wijnregio’s, waar onder andere de trots van Brazilië vandaan komt de Espumante.
Hooggelegen Planalto Catarinense
De bijnaam “de hooglanden” is zeer toepasselijk voor dit jonge wijngebied in Santa Catarina, aangezien het ligt op een plateau op 900 tot 1.400m hoogte. Bij deze hoogte op deze breedtegraad, betekent het ook dat de temperaturen koeler zijn dan men zou verwachten. Hierdoor heerst er een gematigd microklimaat van koude winters en warme zomers. Het is dan ook het hoogste en koelste wijngebied van Brazilië. De bodem kent een vulkanisch basalt structuur met hoog calcium, ijzer- en magnesiumgehalte. Hierdoor zijn wijnstokken sterker tegen ziektes en krijg je meer gedurfde en complexe wijnen. De primaire druivenrassen hier zijn Cabernet Sauvignon, Merlot, Malbec, Pinot Noir, Chardonnay en Sauvignon Blanc.
Het Serra Geral-gebergte loopt van noord naar zuid door de staat en verdeelt het in twee geologisch verschillende gebieden: een smalle kustvlakte in het oosten en een groter plateaugebied in het westen. De klimaten in deze twee gebieden zijn duidelijk verschillend. Het continentale westen is merkbaar koeler en droger.
Binnen de provinciegrenzen van Santa Catarina ligt ook de subregio IP Vales da Uva Goethe. Deze is in 2012 tot IP status verheven. Het productiegebied ligt tussen de hellingen van de Serra Geral en de zuidkust van Santa Catarina, in de bekkens van de rivier de Urussanga en de rivier de Tubarão. De wijnen zijn gemaakt met druiven van het ras Goethe. Dit is een kruising tussen het Amerikaanse ras Carter en Hamburg Moscato.
Bescheiden Campos de Cima da Serra
Een ander bescheiden maar nieuw wijngebied is Campos de Cima da Serra. Het is een subtropisch hoogland op 1.100m hoogte. Hierdoor is het klimaat gematigd en heeft zacht glooiende hellingen. De bodem is een mix van watervasthoudend graniet en voedselrijke kleigronden, met een beetje zand en leisteen. De regio staat bekend om het creëren van uitzonderlijke melanges. Ongewone lokale druiven produceren aromatische witte wijnen en elegante rode wijnen. Blauwe druiven in deze regio zijn onder andere Alvarelhão, Amaral, Borraçal, Espadeiro, Padeiro, Pedral, Rabo de Anho en Vinhão. Witte wijnen zijn Alvarinho, Arinto Avesso, Azal, Loureiro en Trajadura. Het is zeker een regio die het waard is om te volgen.
Klein Italië in Serra Gaucha
Ten noorden van Campanha en Serra do Sudeste ligt het wijngebied Serra Gaúcha. Dit staat ook bekend als Klein Italië en is een verrassende oase in het centrum van een industriegebied. Omdat 80% van de wijnbereiding van het hele land uit deze regio afkomstig is, beschouwd men deze regio vaak als de wijnhoofdstad van Brazilië. Serra Gaúcha is ook de thuisbasis van de eerste officiële wijnbenaming van Brazilië, Vale dos Vinhedos, die in 2002 werd opgericht. Het is een koele, heuvelachtige streek en vertoont veel gelijkenis met de thuisbasis van de Noord-Italianen die in de jaren 1880 naar het gebied emigreerden. Het is niet verwonderlijk dat je de Italiaanse hand hier terug vindt van architectuur tot de keuken. Coöperaties domineren hier. De bodem varieert van graniet tot klei en kalkhoudend maar is voornamelijk vulkanisch basalt met veel voedingsstoffen. Het klimaat varieert van gematigd tot subtropisch op een hoogte van 760m.
Hoewel in de 19e eeuw Barbera en Trebbiano domineerden, hebben Chardonnay, Pinot Noir, Merlot en Cabernet Sauvignon deze plaats ingenomen. Vooral mousserende wijnen in Spumante-stijl, de espumante, is de trots van Brazilië in deze streek.
Serra Gaúcha kent slechts twee oorsprongsbenamingen en vier geografische indicaties. De DO Vale do Vinhedos ligt rond de stad Bento Goncalves. De IP Altos Montes is hoger gelegen. Terwijl UP Farroupilla gezien wordt als de Moscatel hoofdstad en Pinta Bandeira zowel een DO als IP kent waar ook schitterende mousserende wijnen vandaan komen.
Mousserende wijn uit DO Vale dos Vinhedos
Nabij de stad Bento Goncalves ligt de subregio Vale dos Vinhedos, vrij vertaald als Vallei van de Wijngaarden. Deze regio wordt vaak vergeleken met het Italiaanse Piedmonte en dat is niet vreemd wanneer je het klimaat en bodemopbouw vergelijkt. Het heeft een gematigd klimaat en heeft een bodem van zanderig klei afkomstig van basalt formaties. Deze bodems resulteren in wijnen die elegant zijn met finesse en elegantie. Vooral de mousserende wijn die volgens de traditionele methode gemaakt heeft een unieke complexiteit. Hiervoor gebruikt men vooral Chardonnay en Pinot Noir. Maar ook rode, witte en rosé wijnen zijn voor handen. Pas in 2012 heeft Vale dos Vinhedos als eerste regio de DO classificatie ontvangen. Daarnaast bestaat er ook de IP Vale dos Vinhedos. Het verschil tussen de twee classificaties zit in de regels met betrekking tot de druivensoort en bereiding. Vanzelfsprekend zijn de regels voor een DO strenger.
Zo moet men voor de DO voor single vineyard-wijnen 85% Merlot (voor rode wijn) of Chardonnay (voor witte wijn) gebruiken. Voor blends ligt dit op 60% Merlot en aangevuld met Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc en/of Tannat. Voor witte wijn is dit 60% Chardonnay aangevuld met Riesling Italico. En tenslotte voor mousserende wijnen dient dit 60% Chardonnay en/of Pinot Noir als basiswijn, aangevuld met Riesling Italico, waarbij de wijn gemaakt dient te worden volgens de traditionele methode. Indien de wijn niet aan deze criteria voldoet, valt het automatisch in de IP classificatie. Zo zal alle rosé wijnen dus IP label hebben.
IP Altos Montes
Dankzij Italiaanse kolonisten werden wijnstokken in 1875 aangeplant in deze subregio, wat de hoogste wijngaarden van de Serra Gaucha beslaat. De eerste wijnhuizen volgden in 1920, beiden gedomineerd door familiebedrijven. De hoogste wijngaarden profiteren van milde temperaturen gedurende het druiventeeltseizoen. Wat leidt tot een langere rijpingsperiode. En vervolgens resulteert dit in druiven met een uitstekende zuurgraad, een hoog niveau van pigmentatie in de schillen (voor de kleurextractie) en gemiddelde hoeveelheden suiker.
De lagere wijngaarden liggen op 550m en hebben grote dagelijkse temperatuurverschillen. Het terroir bestaat voornamelijk uit Cambisol. De bodems zijn over het algemeen diep, hoog in zuurgraad en goed gedraineerd. In het gematigde klimaat zorgt dit voor een zeer vruchtbare bodem.
De belangrijkste wijnsoorten zijn rosé, rood en witte wijn. De fijne mousserende wijnen (Vinho espumante fino – branco ou rosado) mogen wit of rosékleurig zijn. Hiervoor gebruikt men Chardonnay, Pinot Noir, Riesling Italico en/of Trebbiano. De mousserende Moscatel (Vinho Moscatel espumante branco ou rosado) maken gebruik van verschillende Moscatel variëteiten en Malvasia. Deze wijnen zijn over het algemeen fris met een lichte zuurgraad en een uitgebalanceerd alcoholgehalte. Daar waar voor de stille rode en witte wijnen een breder scala van druivenrassen zijn toegestaan, is dit beperkt voor rosé wijnen tot Pinot Noir en Merlot.
Moscatel uit IP Farroupilla
Over het algemeen worden de wijngaarden van Faroupilla als de mooiste wijngaarden van Brazilië beschouwd. Daarnaast is het de Moscatel-hoofdstad van het land, maar is het ook de grootste producent van Muscat-druiven in Midden- en Zuid Amerika. Meerdere muscat variëteiten staan aangeplant zoals Moscato Bianco, Malvasia, Moscato Giallo en Moscato d’Alexandrie en brengen stille witte wijn, mousserende wijn, maar ook likeur voort. Het ligt binnen de grenzen van de Serra Gaucha en het is niet verwonderlijk dat ook hier een grote Italiaanse invloed is. De bodem is een mix van klei en basalt. Het gebied heeft een subtropisch klimaat met warme, vochtige zomers en winters variërend van koud tot mild. De hoogte die varieert tussen 600 en 800m dragen bij aan het verkoelen van de wijngaarden.
Dit is de enige regio in Brazilië waar uitsluitend en alleen Moscatel-druiven gebruikt mogen worden.
IP Monte Belo
Ten westen van Serra Gaucha ligt IP Monte Belo, rondom de stad Monte Belo do Sul. Zo ver het oog reikt zijn de glooiende hellingen van Monte Belo bezaait met wijngaarden, slechts onderbroken door Rio das Antas rivier en haar zijrivieren. Het produceert de grootste volumes in Brazilië, waarbij de nadruk ligt op witte druiven variëteiten. De regio staat bekend om de trots van Brazilië door haar Espumante-wijnen, een mousserende wijn die vergelijkbaar is met de Asti Spumante uit Piemonte, Italië, maar qua bereiding meer op champagne lijkt.
De witte en roze mousserende wijnen hebben een samenstelling die uniek is voor de regio: minimaal 40% Riesling Italic en 30% Pinot Noir (maximaal 30% Chardonnay en 10% Prosecco (Glera). De mousserende wijnen die volgens de traditionele methode worden gemaakt, blijven minstens negen maanden in contact met de gisten. Maar vaker zien we 2, 3 of zelfs 5 jaar rijping op gist. De mousserende muscatel, wit of roze, wordt gemaakt met minstens 70% Moscato druiven. De rode wijnen zijn afkomstig van Pinot Noir, Merlot, Cabernet Sauvignon maar ook Tannat en Alicante Bouschet. De witte wijnen van Riesling en Chardonnay. Wat bijzonder is, is dat de gistsoort voorgeschreven is. Dit moet Saccharomyces cerevisiae 24MB-CM06, afkomstig uit de regio zelf, zijn en dit geeft de wijn haar zintuigelijk identiteit.
De bodem in Monte Belo is arm met een mix van klei en vulkanische grond. Dit dwingt de wijnstokken om hard te werken, waardoor complexere smaken ontstaan. De hoogte van deze regio is iets meer dan 700 m.
De Espumantes die hier worden geproduceerd, hebben aroma’s van tropisch fruit, met een uitstekende body en een hoog niveau van “knapperigheid” van de levendige zuurgraad.
IP Pinta Bandeira
Pinta Bandeira is een bosrijk gebied met veel schitterende watervallen. De bodem heeft een hoge zuurgraad en in combinatie met het milde klimaat en constante regenval, maakt het ideaal voor mousserende wijnen. De mousserende wijnen worden gemaakt volgens de traditionele methode, waarbij de uiteindelijke gisting plaatsvindt op fles. De meest populaire druiven voor dit proces zijn Chardonnay, Pinot Noir, Riesling en Viognier variëteiten. Maar daarnaast zijn er ook stille wijnen en deze vallen binnen de IP Pinta Bandeira.
De mousserende Muscat wijnen hebben een groenachtige kleur met tonen van perziken, honing, citrusvruchten, ananas en kruiden. De witte wijnen hebben de neiging om een strokleur te hebben met een uitstekende balans tussen zuur en alcohol. De rode wijnen, dankzij de zuurgraad van de grond, zijn robijnkleurig en gevuld met de aroma’s van donkerrood fruit.
Opgericht in 2022 is DO Altos de Pinta Bandeira de eerste exclusieve mousserende wijn DO in de nieuwe wereld. Alleen Chardonnay, Pinot Noir en Riesling Italico druiven mogen hiervoor gebruikt worden, waarbij deze volgens het espaldeira systeem opgebonden dienen te zijn. De wijnen dienen minstens 12 maanden te rijpen
Zuidelijk IP Gaucho Campanha
Aan de zuidelijke rand, grenzend aan de Uruguayaanse Rivera, ligt Campanha. Deze regio staat ook bekend onder de naam Fronteira. Sinds 2020 is de regio tot de IP-classificatie verheven. Het landschap is heuvelachtig, met een gematigd klimaat van lange zonnige dagen, minimale regen en koele avonden. Het is dan ook de heetste en droogste regio’s van het zuiden van Brazilië. De wijnstokken moeten gesnoeid worden met behulp van espaldeiras, een rek dat aan een muur bevestigd is. De zanderige bodem met graniet en kalksteen heeft een hoge zuurgraad, waardoor de wijnstokken moeten vechten voor de voedingsstoffen die ze nodig hebben. Dit zorgt voor een complexer smaakprofiel.
Vanwege de breedtegraad en het klimaat staat deze regio bekend om het produceren van diepe, zachte, fruitige rode wijnen. Cabernet Sauvignon, Tempranillo, Touriga Nacional en Tannat zijn de belangrijkste rode wijnen die in de regio worden geteeld. Witte wijnen zijn Sauvignon Blanc, Chardonnay, Pinot Gris en Gewurztraminer.
Omdat het klimaat veel minder vochtig is dan het tropische noorden, kunnen wijnmakers hier veel diepere rode wijnen produceren dan in enig ander deel van het land. Doordat er minder vocht in de grond en lucht is om druivensmaken en huidskleur te verdunnen, ontstaan zachte, fruitige rode wijnen, naast enkele pittigere Cabernet Sauvignons. Terwijl witte wijnen vaak van Chardonnay, de neiging hebben om vol te zijn.
Serras do Sudeste
Serras do Sudeste is een van de kleinste wijngebieden van Brazilië. Investeerders uit het nabijgelegen Serra Gaúcha hebben het gebied onlangs een financiële impuls gegeven, waardoor de wijnbouw hier echt van de grond kan komen. Blauwe druiven zijn dominant en leveren kwalitatief goede wijnen. Dit zijn meestal gemaakt van Cabernet Franc en Merlot, terwijl Sauvignon Blanc en Malvasia witte wijnen voortbrengen. Voorlopig liggen de wijngaarden in Serra do Sudeste, maar worden getransporteerd naar Serra Gaucha om daar in de wijnhuizen verwerkt te worden tot wijn.
De regio kent warme zomers en koele winters, vaak met perioden van mist en vorst in de koelere maanden. Het bergachtige terrein ligt tussen de 400 en 500m hoogte waarbij de wijngaarden profiteren van de hellingen. De kalk in de bodem levert calcium en magnesium voor sterke, gezonde wijnstokken en verbetert ook het vermogen van de plant om voedingsstoffen op te nemen. Basalt kan ook in de grond worden gevonden, wat geweldig is voor wortelgroei en het resistenter maken van wijnstokken tegen ziekten.